Afscheiding en landverhuizers

Geloven in de negentiende eeuw (1834 - 1870)

De Afscheiding

In 1834 vindt er een scheuring in de Hervormde Kerk plaats, die de Afscheiding wordt genoemd. In 1841 krijgt het eiland ook te maken met de Afscheiding. In dat jaar wordt er een door 78 eilandbewoners ondertekend verzoek om erkenning naar de Koning gestuurd. De groep noemt zich de ‘Christelijke Afgescheiden Gemeente in Overflakkee en Goedereede’. De eerste bijeenkomsten worden gehouden in de woning van broodbakker Joh. van der Slik aan de Nieuwstraat in Middelharnis. In Sommelsdijk is een schuur achter de woning van Dirk Bos aan de Voorstraat ingericht voor de openbare eredienst. De houten schuur, eigenlijk een timmermanswerkplaats, levert vooral in de winter bij gebruik van vuur en licht brandgevaar op. Niet lang daarna verhuist Bos naar Middelharnis, waar hij bij zijn woning een kerkruimte laat bouwen. Dit kerkgebouw aan de Langeweg verhuurt hij aan het kerkgenootschap.  

Lang heeft de groep niet bestaan, want in 1847 wordt de plaatselijke kerk opgeheven omdat ‘onderscheidene leden wegens bijzonder drukkende omstandigheden naar Noord‑Amerika vertrokken’. In de jaren veertig van de negentiende eeuw gaat het namelijk slecht met landbouw en visserij. Veel van de Afgescheidenen vertrekken naar Amerika en vestigen zich daar in Michigan, waar nu nog talloze afstammelingen wonen. Ook hun vroegere dominee Van der Meulen (zie afbeelding) emigreert en wordt predikant van de landverhuizers. 

Gereformeerden

Enige tijd later, rond 1860, is er een nieuwe groep ‘Afgescheidenen’. Dominee Keulemans sticht dan in Middelharnis een ‘Gereformeerde Gemeente onder het Kruis’. Aan het Kerkepad wordt in 1863 een nieuwe kerk gebouwd voor deze Gereformeerden. In 1867 komt er een kerk te Dirksland en later komen in andere dorpen ook Gereformeerde Kerken. 

Joden 

Aan het eind van de achttiende eeuw komen de eerste Joden op het eiland wonen. In de woning aan de Voorstraat van Sommelsdijk houden zij hun godsdienstige bijeenkomsten tot 1813. Daarna doen een woning op de Vissersdijk te Middelharnis en vanaf 1821 een woning aan de Westelijke Achterweg te Middelharnis dienst als joodse kerk (synagoge). In 1842 is de bouw van een synagoge op het Zandpad van Middelharnis klaar. De Flakkeese Joden hebben voor het eerst een eigen kerkgebouw. In 1857 wordt naast de synagoge een joodse school gebouwd. Begin jaren zestig wonen 160 Joden op Goeree-Overflakkee. Naast een synagoge en een school beschikken zij dan over drie begraafplaatsen.

Rooms-Katholieken

Er hebben altijd Katholieken gewoond op het eiland. Lange tijd vinden hun bijeenkomsten in het geheim plaats. In de negentiende eeuw verandert dat. Reeds vóór 1800 is er een kerkgebouw in Oude-Tonge. Aan de oostzijde van het eiland wonen de meeste Katholieken. Velen van hen zijn afkomstig uit Brabant. Halverwege de negentiende eeuw groeit hun aantal. Achthuizen is daar een goed voorbeeld van. Het wordt een echt Katholiek dorp met een Rooms-Katholieke Kerk en een klooster. In Sommelsdijk wordt de katholieke eredienst in een schuurkerk gegeven. Als zij daar rond 1830 een nieuwe, grotere kerk willen bouwen krijgen ze van de burgemeester geen toestemming. Daarom wordt in Middelharnis aan de Langeweg zo dicht mogelijk bij Sommelsdijk een nieuwe kerk gebouwd.