De reformatie

Een nieuwe geloofsleer (circa 1572)

In de zestiende eeuw rommelt het binnen de Rooms Katholieke Kerk. Eén van de eerste groepen die zich van de kerk afkeert zijn de Doopsgezinden of de Menisten (genoemd naar Menno Simons). In 1566 begint de beeldenstorm waarbij in verscheidene plaatsen beelden in de kerken worden vernield. Zo rond 1570 gaat de Reformatie steeds grotere vormen aannemen in de lage landen (Nederland en België). Er breekt zelfs een opstand uit, die in de geschiedenisboeken ‘De Opstand’ of ‘Tachtigjarige Oorlog’ wordt genoemd.

De oude kerken op het eiland zijn gebouwd als Rooms Katholieke kerken. Of er hier ook sprake van een beeldenstorm is geweest, is niet bekend. De kerkgebouwen vallen rond 1572 in handen van de protestanten. Sommige pastoors worden nu predikant. De mensen die katholiek willen blijven krijgen het nu moeilijk.

Vooral in Ouddorp, Middelharnis en Sommelsdijk komen al vroeg Menisten voor. De Ouddorpse Doopsgezinde gemeente bestaat nog steeds, maar de gemeente Middelharnis/Sommelsdijk is in het begin van de negentiende eeuw opgeheven. Het is deze groep die, voordat er van een Reformatie sprake is, wordt vervolgd door de Kerk van Rome. Zij worden gezien als ketters en daar wordt hard tegen opgetreden. Door heel Europa belanden ketters op de brandstapel. Ook enkele inwoners van het eiland vinden zo de dood. Geleijn Cornelisse, een schoenmaker uit Middelharnis, wordt nog in augustus 1572 door de zogenaamde Inquisitie (= rechtbank voor ketters) vermoord. In Sommelsdijk is Joos Janse het slachtoffer geworden van geloofsvervolging. Hij wordt omschreven als een ‘oudt cranck man’. De arrestatie van hem in december 1560 veroorzaakt een dorpsoproer tegen de Spaanse soldaten in Sommelsdijk. Het mag niet baten. Joos Janse vindt op 11 oktober 1561, na een gevangenschap van bijna een jaar, de dood op het schavot te Zierikzee.

Aan het eind van de zestiende eeuw heeft het katholicisme op het eiland afgedaan, maar omstreeks 1650 stichten Jezuïten een missiestatie te Oude-Tonge. Ondanks enkele incidenten in de beginjaren, wordt het opdragen van de Heilige Mis – officieel in het geheim – door de vingers gezien. Van groot belang hierbij is de invloed van de toenmalige ambachtsheren van Grijsoord, waarin Oude-Tonge is gelegen.